वृत्ताचे नाव – घनाक्षरी वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (अर्ध समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – ३१ / ३२ / ३३ मात्रांची विभागणी – घनाक्षरी वृत्तात पहिल्या तीन चरणात ८ मात्रा आणि शेवटच्या चरणात ७/८/९ मात्रा असतात. मात्र जर शेवटच्या चरणात जेवढ्या मात्र असतील तितक्याच मात्रा काव्याच्या अखेरपर्यंत असल्या पाहिजेत हा नियम आहे. यति – ८ – […]
वृत्ताचे नाव – कोकिळा वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (अर्ध समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – २६ (चंद्रकांत) + १६ (पादाकुलक) मात्रांची विभागणी – कोकिळा वृत्तात पहिल्या चरणात २६ मात्रा आणि पुढील चरणात १६ मात्रा असतात, त्यामुळे हे अर्धसमवृत्त आहे. यति – चंद्रकांत आणि पादाकुलक यांचे यति नियम लागू पडतात. नियम – पहिल्या चरणात (धृपद) चंद्रकांतच्या २६ […]
वृत्ताचे नाव – फटका वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (अर्ध समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – ३० मात्रांची विभागणी – फटका वृत्तात प्रत्येक चरणात ३० मात्रा असतात, त्यामुळे हे समवृत्त आहे. यति – ८ व्या, १६ व्या आणि २४ व्या मात्रेवर नियम – प्रत्येक चरणात ३० मात्रा चरणांत मात्रांची विभागणी ८+८+८+६ अशी असते. फटका बद्दल माहिती फटका […]
वृत्ताचे नाव – सूर्यकांत (समुदितमदना) वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – २६ मात्रांची विभागणी – सूर्यकांत (समुदितमदना) वृत्तात प्रत्येक चरणात २६ मात्रा असतात, त्यामुळे हे समवृत्त आहे. यति – ८ व्या आणि १६ व्या मात्रेवर नियम – प्रत्येक चरणात २७ मात्रा चरणांत मात्रांची विभागणी ८+८+८+१+२ अशी असते. सूर्यकांत (समुदितमदना) बद्दल माहिती सूर्यकांत […]
वृत्ताचे नाव – चंद्रकांत (पतितपावन) वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – २६ मात्रांची विभागणी – चंद्रकांत (पतितपावन) वृत्तात प्रत्येक चरणात २६ मात्रा असतात, त्यामुळे हे समवृत्त आहे. यति – ८ व्या आणि १६ व्या मात्रेवर नियम – प्रत्येक चरणात २६ मात्रा चरणांत मात्रांची विभागणी ८+८+८+२ अशी असते (काही ठिकाणी ही विभागणी ८-८-६-४ […]
वृत्ताचे नाव – पादाकुलक वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – १६ मात्रांची विभागणी – पादाकुलक वृत्तात किंवा छंदात प्रत्येक कडव्यात चार चरण असतात आणि प्रत्येक चरणात १६ मात्रा असतात. त्यामुळे पादाकुलक हे समवृत्त आहे. यति – ८ व्या मात्रेवर नियम – प्रत्येक चरणात १६ मात्रा यदतीतकृतविविधलक्ष्मयुतैर्मात्रासमदिपादैः कलितम् । अनियतवृत्तपरिमाणसहितं प्रथितं जगत्सु पादाकुलमम् […]
वृत्ताचे नाव – केशवकरणी वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त वृत्त मात्रा संख्या – ध्रुवपद : २७, १६ आणि कधीकधी अंतरा २१ मात्रांचा मात्रांची विभागणी – ध्रुवपदात पहिल्या चरणात २७ आणि दुसऱ्या चरणात १६ मात्रांच्या विभांगामध्ये विभागले जाते. काही काव्यांमध्ये सगळे काव्य अशाच मांडणीत असते. काही काव्यांमध्ये ध्रुवपद वरीलप्रमाणे आणि अंतऱ्यातील चरणे २१ मात्रांच्या असतात. यति – […]
वृत्ताचे नाव – प्रणयप्रभा वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त वृत्त मात्रा संख्या – १६ मात्रांची विभागणी -ध्रुवपद आणि अंतर्याच्या तीन चरणात १६ मात्रा आणि शेवटच्या चरणात १४ मात्रा “मात्र” (पद्मावर्ती विषमवृत्त)प्रणयप्रभा वृत्तात ८ – ८ मात्रांच्या फोडी येत असल्याने पद्मावर्ती (पद्म म्हणजे ८). तसेच सर्व चरणांमध्ये सामान मात्रा नसल्याने विषमवृत्त. यति – निश्चित नियम नाही नियम […]
वृत्ताचे नाव – नववधू वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त वृत्त मात्रा संख्या – १६ मात्रांची विभागणी – प्रत्येक चरणात १६ मात्रा “मात्र” (पद्मावर्ती विषमवृत्त)नववधू वृत्तात ८ – ८ मात्रांच्या फोडी येत असल्याने पद्मावर्ती (पद्म म्हणजे ८). तसेच प्रत्येक चरणात १६ मात्रा असल्या तरीही ध्रुवपद आणि अंतऱ्यात मात्रांची मांडणी वेगळी असल्याने विषमवृत्त. वर नमूद केल्यानुसार ध्रुवपद आणि […]
वृत्ताचे नाव – साकी वृत्त प्रकार – मात्रावृत्त (समवृत्त) वृत्त मात्रा संख्या – २८ मात्रांची विभागणी – प्रत्येक चरणात २८ मात्रा यति – १६ व्या मात्रेवर नियम – साकी एक मात्रावृत्त आहे. प्रत्येक चरणात २८ मात्रा असल्याने साकी एक समवृत्त आहे. साकीबद्दल माहिती महाराष्ट्रात प्राकृत भाषिक कीर्तनकारांनी आणि संतांनी विपुल प्रमाणात साक्या रचल्या. याचाच आधार […]