संत कान्होपात्रा, महाराष्ट्रातील महान संत परंपरेतील एक अत्यंत आदरणीय नाव. पांडुरंग परमेश्वराने जिचे प्राण आपल्या स्वरुपामध्ये मिळवून घेतले ती संत कान्होपात्रा. आपला जन्म कुठल्या कुळात आणि समाजात व्हावा हे आपल्या हाती नसते. पण, आपल्या जन्माचे सार्थक ईश्वरभक्तीने कसे करावे याचे अप्रतिम उदाहरण म्हणजे, संत कान्होपात्रा! एका गणिकेच्या पोटी जन्म झाला पण लहानपणापासूनच त्यांच्या मनात पांडुरंगाबद्दल […]
संत मुक्ताबाई, साक्षात मुक्तीचा मार्ग! ज्ञानदेवांना “ताटी उघडून” विश्वाला उपदेश द्या सांगणाऱ्या संत मुक्ताबाई! त्यांना आपण प्रेमाने मुक्ताई देखील म्हणतो. संत मुक्ताबाई यांनी देखील अभंग रचले. अद्वैतावर त्यांचे भाष्य विचार करायला लावणारे आणि गूढ आहे. प्रत्येक शब्द जणू शिवधनुष्य आहे. खऱ्या अर्थाने ज्याला इंग्रजीत आपण “Mystic” म्हणतो तशा मुक्ताई आहेत. त्यांच्याच अभंगाच्या संग्रहातील एक अप्रतिम […]
चिंचवडचे मोरया गोसावी सर्वविख्यात गणपती भक्त आणि गाणपत्य पंथाचे मुख्य आहेत. त्यांनी गणपती वर अनेक श्लोक आणि आरत्या रचल्या. त्यातील काही प्रसिद्ध “शेंदूर लाल चढायो” आणि “नानापरिमळ दूर्वा“. पण याखेरीजही अशी अनेक स्तोत्रे आणि श्लोक आपण लहानपणापासून ऐकत अथवा म्हणत आलेलो आहोत, जी खरं तर मोरया गोसावी यांनी रचली आहेत हे देखील लक्षात राहात नाही. […]
“जे कां रंजले गांजले!” संत तुकाराम महाराजांचं नाव घेतलं की या अभंगाचा उल्लेख होणार नाही असं होणं अशक्य आहे. काही काही अभंग, कविता, पदे इतकी प्रसिद्ध आणि लोकप्रिय होतात की त्यातील पंक्ती वाक्प्रचार बनून भाषेचा एक अविभाज्य घटक बनतात. उदाहरणार्थ प्रयत्ने वाळूचे कण रगडीता, ठेविले अनंते, बोलाचा भात बोलाची कढी, आलिया भोगासी. याच यादीत आणखीन […]
विराणी किंवा विरहिणी म्हटलं की सहज मनात येतात ते म्हणजे ज्ञानेश्वर माऊली. पण किती जणांना हे ठाऊक आहे की संत तुकाराम महाराजांनी देखील विराणी रचलेल्या आहेत. उदाहरणार्थ “हाचि नेम आतां”! भारतीय अध्यात्मिक पद्य साहित्यात अनेक प्रकार आहेत. संत मंडळींनी रचलेल्या पद्य रचनांचा मूळ उद्देश सर्वसामान्य लोकांना समजेल आणि भावेल अशा भाषेत आपला संदेश पोहोचवणे हा […]
संत तुकाराम महाराजांच्या अत्यंत प्रसिद्ध तसेच करुणेने ओतप्रोत भरलेल्या अभंगांपैकी एक म्हणजे “अगा करुणाकरा”. भक्तिमार्गाचा उद्गम जरी द्वैतात असला तरीही त्याचे अंतिम ध्येय अद्वैतातच आहे! भक्ताने परमेश्वराशी एकरूप होण्याशी याचा संबंध आहे. परमेश्वर देखील भक्ताची परीक्षा घेत असतो. या परीक्षेला संतश्रेष्ठ तुकाराम महाराजांना देखील सामोरे जावे लागले. भक्त तर “भेटि लागी जीवा” म्हणत परमेश्वर प्राप्तीकडे […]
मोगरा फुलला.. “मोगरा फुलला.. मोगरा फुलला” संत ज्ञानेश्वर माऊलींनी आंतरिक सुखाच्या अनुभवाचे वर्णन या रचनेत केलेले आहे. कै. लतादीदींचे स्वर कानावर पडले की अध्यात्मिक अमृताचे तुषार अंगावर अलगद पडू लागल्यासारखे वाटते. पंडित हृदयनाथ मंगेशकरांचे संगीत आणि लतादीदींचे स्वर हा एक वेगळाच सात्विक योग आहे. कैक वर्षे ही रचना फक्त मराठीच नव्हे तर अमराठी लोक सुद्धा […]
मनुस्मृति ग्रंथातील तिसऱ्या अध्यायात अतिथी आणि आदरातिथ्य यांच्याविषयी काही शिकवण दिलेली आहे. विशेष म्हणजे त्यातील काही गोष्टी आजही अनेक घरांमध्ये पाळल्या जातात. सनातन धर्मातील अनेक गोष्टी निसर्ग आणि मानव यांच्या एकत्त्वावर आधारित असल्याने ज्या गोष्टी नैसर्गिक आहेत, मानवी आचाराला धरून आहे त्याचे प्रतिबिंब भारतीयांच्या आयुष्यात दिसून येते. मनुस्मृति च्या या अध्यायात तिसऱ्या अध्यायात अतिथी कोण […]
मोरोपंत पराडकर “महाकवी” मोरोपंत पराडकर, मराठी साहित्यातील अखेरचे महाकवी म्हणून ज्यांची ओळख आहे ते मोरोपंत पराडकर. रामभक्त मोरोपंतांचे शके १७१६ चैत्र शुद्ध पौर्णिमेला देहावसान झाले. इतिहासकार त्यांच्या अखेर क्षणाचे वर्णन “मोरोपंत रामरूप झाले” असा करतात. मोरोपंत संत नव्हते पण अत्यंत चारित्र्यवान पुरुष होते. थोर रामभक्त आणि मराठी भाषेवर, निस्सीम प्रेम करणारे कवी होते. कविता करायची […]
मनुस्मृती आणि गृहस्थाश्रम मनुस्मृति, या ब्लॉगमध्ये पुन्हा एकदा मनुस्मृति मधील काही श्लोकांवर चर्चा आणि विनिमय करणार आहोत. अज्ञानामुळे आणि पूर्वग्रहांमुळे जवळजवळ निषिद्ध झालेला ग्रंथ म्हणजे मनुस्मृति. कित्येकजण मनुस्मृति न वाचताच त्याच्याविषयी आपले मत मांडताना दिसतात. हे संपूर्ण आणि विशुद्ध अज्ञान आहे. असो. या ब्लॉगमध्ये आपण मनुस्मृति मधील चार आश्रम आणि मुख्यतः गृहस्थाश्रम यांच्याविषयी विचार करणार […]