टूथब्रश आणि आपण
नमस्कार मित्रांनो! आजच्या वेगवान जीवनात, टूथब्रश ही एक अशी वस्तू आहे जी आपल्या दैनंदिन दिनचर्येचा अविभाज्य भाग झाली आहे. सकाळी उठून दात घासणे हा फक्त स्वच्छतेचा भागच नाही, तर आरोग्याची गुरुकिल्ली आहे. पण कधी विचार केलात का, या टूथब्रशचा शोध कसा लागला? त्याची सुरुवात कधी झाली? या ब्लॉगमध्ये आपण टूथब्रशच्या शोधाचा रोचक इतिहास जाणून घेणार आहोत. प्राचीन काळातील साध्या काड्यांपासून ते आजच्या इलेक्ट्रिक टूथब्रशपर्यंत, ही कहाणी खूपच आकर्षक आहे. चला तर मग सुरुवात करूया!
प्राचीन काळातील दंत स्वच्छतेच्या पद्धती: ३५०० ई.पू. पासून सुरुवात
टूथब्रशचा इतिहास खूप जुना आहे. सुमारे ३५०० ई.पू. मध्ये, मेसोपोटेमियातील सुमेरियन संस्कृतीत ‘chew sticks’ किंवा ‘दंतकाष्ठा’ चा वापर सुरू झाला. ही एक साधी काडी असायची, जिच्या एका टोकाला घासून तंतू मोकळे केले जात. या काडीचा वापर दात आणि जीभ साफ करण्यासाठी केला जात असे. बॅबिलोनियन आणि इजिप्शियन लोकांनीही हाच प्रकार वापरला.
भारतीय उपखंडातही ‘दंतकाष्ठा’ चा उल्लेख वेदांमध्ये आढळतो. इथे कडुलिंब किंवा बाभळीच्या काड्या वापरून दात घासले जात. या काळात लोकांनी पक्ष्यांची पिसे, प्राण्यांची हाडे किंवा साळिंद्राच्या काट्यांचाही वापर केला. हे सर्व नैसर्गिक असले, तरी दातांच्या आरोग्यासाठी प्रभावी होते.
पहिला ब्रिसल टूथब्रश: चीनमधील क्रांती
टूथब्रशला खरा आकार चीनमध्ये मिळाला. तांग राजवटीत (६१९–९०७ ई.) पहिला ‘ब्रिसल टूथब्रश’ शोधला गेला, जो सायबेरियातील थंड हवामानातील डुक्करांच्या केसांपासून बनवला होता. हे केस बांबू किंवा हाडांच्या हँडलला चिकटवले जात. १४९८ मध्ये चीनमध्ये अशा आधुनिक ब्रिसल टूथब्रशचे उत्पादन सुरू झाले.
हे ब्रश युरोपमध्ये १७व्या शतकात पोहोचले. इथे डुक्करांच्या केसांऐवजी घोड्यांच्या केसांचा वापर करून मऊ ब्रश बनवले गेले. १६९० मध्ये ‘toothbrush’ हा शब्द इंग्लंडमध्ये प्रथम नोंदवला गेला.
आधुनिक टूथब्रशचा जन्म: विल्यम ऍडिसची रोचक कथा (१७७० ई.)
१८व्या शतकात टूथब्रशला आधुनिक रूप मिळाले आणि त्यामागे एक खूपच रोचक कथा आहे. १७७० मध्ये इंग्लंडमधील विल्यम ऍडिस नावाच्या व्यक्तीला दंगा घालण्यासाठी तुरुंगात टाकले होते. तुरुंगात असताना त्याला दात साफ करण्यासाठी फक्त कापडाचे तुकडे मिळत होते, ज्यामुळे तो खूप अस्वस्थ झाला.
एके दिवशी त्याने जेवणानंतर उरलेले हाड घेतले, त्यात छिद्र पाडली आणि जेलरकडून ब्रिसल्स (केस) मिळवून त्यात चिकटवले. अशाप्रकारे त्याने पहिला आधुनिक टूथब्रश तयार केला! तुरुंगातून बाहेर पडल्यावर ऍडिसने हाच व्यवसाय सुरू केला. १७८० मध्ये त्याने डुक्करांच्या ब्रिसल्स आणि गायीच्या हाडाचे हँडल असलेला टूथब्रश बाजारात आणला. त्याचा व्यवसाय इतका यशस्वी झाला की, त्याने खूप संपत्ती मिळवली. आज त्याची ‘विस्डम टूथब्रशेस‘ ही कंपनी दरवर्षी ७० दशलक्षाहून अधिक ब्रश तयार करते.
नायलॉन आणि इलेक्ट्रिक टूथब्रश: २०व्या शतकातील प्रगती
१९व्या शतकात अमेरिकेत १८५७ मध्ये पहिला टूथब्रश पेटंट मिळाला. पण नैसर्गिक ब्रिसल्समध्ये बॅक्टेरिया वाढण्याची समस्या होती. १९३८ मध्ये ड्यूपॉन्ट कंपनीने नायलॉन ब्रिसल्सचा पहिला टूथब्रश बाजारात आणला. हा ब्रश २४ फेब्रुवारी १९३८ रोजी विक्रीसाठी उपलब्ध झाला.
१९५४ मध्ये स्वित्झर्लंडमध्ये पहिला इलेक्ट्रिक टूथब्रश ‘ब्रॉक्सोडेंट’ तयार झाला. ब्रोक्सोडेंट हे युरोपमध्ये तयार झालेले पहिले इलेक्ट्रिक टूथब्रश होते. त्याचा शोध १९५४ मध्ये डॉ. फिलिप-गाय वूग या स्विस दंतवैद्याने लावला होता. त्यावेळच्या दंत स्वच्छतेच्या इतिहासात हा एक महत्त्वाचा शोध मानला जातो. दुसऱ्या महायुद्धानंतर अमेरिकन सैनिकांच्या सवयीमुळे टूथब्रशचा वापर मोठ्या प्रमाणात वाढला. १९७८ मध्ये ‘कोलिस कर्व्ह’ ब्रश आला, जो दातांच्या वळणाला अनुरूप होता.
आज टूथब्रशचे अनेक प्रकार उपलब्ध आहेत – मॅन्युअल, इलेक्ट्रिक, बायोडिग्रेडेबल, बांबूच्या हँडलचे पर्यावरणास अनुकूल ब्रश. २००३ मध्ये एका सर्वेक्षणानुसार, अमेरिकन लोकांसाठी टूथब्रश ही सर्वात महत्त्वाची आविष्कार मानली गेली.
समारोप: टूथब्रश – आरोग्याची किल्ली
टूथब्रशच्या शोधाने मानवी आरोग्याला एक नवी दिशा दिली. प्राचीन काळातील साध्या काड्यांपासून ते आजच्या अत्याधुनिक स्मार्ट ब्रशपर्यंत, ही वाटचाल खरोखरच प्रेरणादायी आहे.
तुम्ही कोणता टूथब्रश वापरता? कमेंट्समध्ये नक्की सांगा! आणि विसरू नका, दररोज दोनदा ब्रश करून बिनधास्त हसा!
जर हा ब्लॉग तुम्हाला आवडला असेल, तर शेअर करायला विसरू नका. पुढच्या ब्लॉगमध्ये पुन्हा भेटूया!
आधीचे इतिहासाशी निगडित ब्लॉग इथे वाचता येतील..
आणखीन एक रोचक माहिती. नेपोलियन बोनापार्ट देखील टूथब्रश वापरत असे. त्याचा टूथब्रश चांदीचा होता आणि त्यावर नक्षी होती, त्याचे धागे घोड्याच्या केसांनी बनवलेले होते. त्यावर नेपोलियन चा “N” देखील कोरलेला दिसतो. सध्या हा लंडन येथील Wellcome Collection नावाच्या संग्रहालयात ठेवलेला आहे.
